W dniu 23 października 2019 r. weszła w życie Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (dalej jako: Dyrektywa). W związku z wejściem w życie Dyrektywy, kraje członkowskie UE zobligowane zostały do implementacji jej postanowień do przepisów krajowych. Dyrektywa reguluje kwestie ochrony tzw. sygnalistów.
W pewnym uproszczeniu sygnaliści to osoby, które informują przełożonych o nieprawidłowościach w zakładach pracy. Co istotne, w praktyce sygnalistą nie musi być pracownik danego podmiotu (choć jest to najczęstszy przypadek), ale może nim być każda osoba, która w sposób pośredni nawet związana jest z danym podmiotem i dostrzega występujące tam nieprawidłowości. Sygnalistą może być więc m.in. klient danej firmy, czy osoba z nią współpracująca.
Dyrektywa reguluje szczegółowo kwestie ochrony sygnalistów. W dużej mierze ochrona sygnalistów sprowadza się do zagwarantowania im, że nie spotkają ich jakiekolwiek działania odwetowe ze strony pracodawcy m.in. w zakresie zwolnienia z pracy, wpisania nagany, nałożenia kar finansowych itp.
Dodatkowo na mocy Dyrektywy (a w zasadzie implementowanych na jej podstawie przepisów prawa krajowego) obowiązkiem podmiotów gospodarczych będzie wprowadzenie tzw. procedury ochrony sygnalistów. W dokumencie tym powinny zostać szczegółowo opisane procedury informowania przez sygnalistów o zaobserwowanych nieprawidłowościach.
Czy weszła w życie ustawa o sygnalistach?
Pierwotnie ustawa o sygnalistach miała wejść do polskiego porządku prawnego w grudniu 2021 r. Pomimo upływu ponad 1,5 roku od tej daty wciąż nie doczekaliśmy się ustawy o sygnalistach. Opóźnienie spowodowane jest znacznym zakresem prac legislacyjnych i poprawkami wprowadzonymi do kolejnych projektów. Przykładowo na skutek ostatnich zmian projektowych wyłączono instytucje RPO z procesu ochrony sygnalistów. Funkcję tę przejęła Państwowa Inspekcja Pracy. Ostatnie zmiany projektowe zaostrzyły także przepisy karne.
Kiedy wejdzie ustawa o ochronie sygnalistów?
Trudno jednoznacznie wskazać kiedy ustawa o ochronie sygnalistów wejdzie w życie. Obecny projekt przewiduje obowiązek ustalenia wewnętrznych procedur ochrony sygnalistów dla części podmiotów do dnia 17 grudnia 2023 r. Wydaje się więc, że ustawa o ochronie sygnalistów uchwalona powinna zostać niebawem. Dotychczasowe doświadczenie uczy jednak, że prace legislacyjne nad tym aktem prawnym są bardzo rozłożone w czasie więc możemy spodziewać się równie dobrze dalszych opóźnień w tym zakresie.
Kto musi mieć sygnalistów?
Najbardziej nurtującą obecnie przedsiębiorców kwestią jest z pewnością to, kto w myśl nowych przepisów będzie musiał wprowadzać procedury ochrony sygnalistów w swojej firmie. Zgodnie z projektem ustawy ma ona dotyczyć podmiotów zatrudniających co najmniej 50 osób. Ustawa rozgranicza podmioty na dwie podstawowe grupy – zatrudniających od 50 do 249 osób oraz powyżej 249 osób. W tym zakresie najpewniej uchwalone zostaną nieco inne terminy na wprowadzenie procedur ochrony sygnalistów w firmie.
Ochrona sygnalistów a przepisy RODO
Z całą pewnością przepisy ustawy o sygnalistach będą w istotny sposób podlegały pod rozporządzenie RODO. Konkretne kwestie będą możliwe do wskazania dopiero gdy poznamy ostateczny kształt ustawy o sygnalistach.
Analizując treść projektu ustawy można wskazać m.in., że zgodnie z proponowanym brzmieniem przepisów, osoba przyjmująca zawiadomienie od sygnalisty staje się automatycznie administratorem danych osobowych w zakresie zgłoszonych nieprawidłowości i samej osoby sygnalisty.
Warto wspomnieć, że istotne znaczenie w procesie zgłaszania nieprawidłowości przez sygnalistów będzie miała zasada poufności. Dane osoby udzielającej zgłoszenia (sygnalisty) nie będą mogły być ujawnione inny podmiotom bez uzasadnionej przyczyny. 